Czego nie może lub nie powinna robić opiekunka osoby starszej?

Czego nie wolno robić opiekunce osób starszych w Niemczech? Choć opiekunka pełni ważną rolę w życiu seniora, nie wszystko leży w zakresie jej obowiązków. Niektóre czynności – zwłaszcza medyczne – są zarezerwowane dla personelu z odpowiednimi uprawnieniami. W tym artykule wyjaśniamy, czego opiekunka nie powinna robić, nawet jeśli ma doświadczenie lub wykształcenie medyczne. To nie tylko kwestia zasad, ale przede wszystkim bezpieczeństwa, prawa i odpowiedzialności zawodowej.

Jakich czynności opiekunka nie powinna wykonywać bez uprawnień medycznych?

Opiekunka nie powinna podejmować się zabiegów, które są zastrzeżone prawnie dla osób z odpowiednimi uprawnieniami, takimi jak pielęgniarki, ratownicy medyczni czy lekarze. Należą do nich m.in.:

Podawanie zastrzyków

Podawanie zastrzyków – zarówno domięśniowych, podskórnych, jak i dożylnych – jest w Niemczech uznawane za czynność medyczną i zarezerwowane wyłącznie dla uprawnionego personelu, takiego jak pielęgniarki czy lekarze. Opiekunka nie powinna wykonywać żadnych iniekcji, nawet jeśli potrafi to technicznie zrobić. W przypadku konieczności podania zastrzyku należy wezwać pielęgniarkę środowiskową (Pflegedienst) lub lekarza.

Zakładanie i wymiana cewnika moczowego.

Zakładanie i wymiana cewnika moczowego to również czynność z zakresu opieki medycznej. Wymaga znajomości anatomii, zasad aseptyki oraz doświadczenia w postępowaniu w przypadku komplikacji (np. infekcji, krwawienia, niedrożności). Opiekunka nie powinna podejmować się takich działań w żadnym przypadku, nawet na prośbę rodziny. Jeśli cewnik wymaga wymiany, należy powiadomić lekarza lub pielęgniarkę środowiskową (Pflegedienst).

Podawanie leków bez wyraźnego zlecenia lekarza.

Opiekunka może przypominać seniorowi o przyjęciu leków, ale nie powinna samodzielnie wyjmować leków, podawać ich ani zmieniać godzin czy dawek ich przyjmowania. W Niemczech nawet podanie zwykłej tabletki to czynność medyczna (Behandlungspflege), którą może zlecić jedynie lekarz i która powinna być wykonywana przez przeszkolony personel (np. Pflegedienst). Rodzina nie ma prawa przekazywać takich kompetencji – nawet za zgodą opiekunki. Jeśli sytuacja tego wymaga, należy zgłosić potrzebę wsparcia pielęgniarki środowiskowej lub skonsultować się z lekarzem rodzinnym.

Czy opiekunka może obsługiwać specjalistyczny sprzęt medyczny?

W codziennej opiece nad seniorem opiekunka coraz częściej spotyka się ze sprzętem medycznym. Choć wiele z tych urządzeń wymaga tylko prostych czynności technicznych, nie oznacza to, że ich obsługa mieści się automatycznie w zakresie obowiązków opiekunki. W wielu przypadkach są to działania zastrzeżone dla personelu medycznego lub możliwe tylko po przeszkoleniu i przy jasnych wytycznych. Poniżej omawiamy trzy najczęściej spotykane przypadki.

Czy opiekunka może podawać jedzenie przez sondę PEG?

Kolejną kontrowersyjną czynnością w pracy opiekunki jest podawanie jedzenia lub płynów przez sondę PEG (przezskórną gastrostomię endoskopową). Choć może się to wydawać prostym, technicznie powtarzalnym zadaniem, w rzeczywistości nadal jest to czynność medyczna, która niesie ze sobą ryzyko i powinna być wykonywana zgodnie z określonymi zasadami.

Co do zasady, opiekunka nie powinna wykonywać żadnych działań związanych z PEG bez wcześniejszego przeszkolenia i jasnych wytycznych od lekarza lub rodziny.

W niektórych krajach (np. Niemcy, Austria), dopuszcza się delegowanie niektórych rutynowych czynności – takich jak karmienie przez PEG – po uprzednim przeszkoleniu i za pisemną zgodą odpowiednich osób. Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji, w których:

-opiekunka została odpowiednio przeszkolona w zakresie obsługi sondy,

-istnieją jasne instrukcje dotyczące rodzaju i sposobu podawania pokarmów,

-nie występują komplikacje (np. gorączka, cofanie treści pokarmowej, podrażnienie miejsca założenia sondy).

Zabronione jest natomiast:

-samodzielne podejmowanie decyzji o zmianie diety lub podawaniu leków przez PEG,

-płukanie sondy bez wyraźnych instrukcji,

-diagnozowanie lub leczenie ewentualnych powikłań,

-zakładanie lub wymiana sondy – to może zrobić wyłącznie lekarz.

Podawanie pokarmów przez sondę PEG przez opiekunkę jest możliwe, ale tylko wtedy, gdy spełnione są wszystkie wymogi formalne i zdrowotne. W przeciwnym razie opiekunka naraża się na odpowiedzialność prawną, a podopiecznego – na ryzyko medyczne.

Czy opiekunka może obsługiwać koncentrator tlenu?

W przypadku seniorów cierpiących na choroby układu oddechowego, takie jak POChP, często stosuje się domową tlenoterapię przy użyciu koncentratora tlenu. Choć urządzenie to jest stosunkowo proste w obsłudze, opiekunka nie powinna traktować go jak zwykłego sprzętu codziennego użytku.

Zasady, których należy przestrzegać:

-Nie wolno jej samodzielnie zmieniać ustawień przepływu tlenu (np. litrów na minutę) – to element terapii medycznej, który może być modyfikowany wyłącznie przez lekarza lub uprawnioną pielęgniarkę.

-Opiekunka może włączyć koncentrator, przypomnieć seniorowi o jego użyciu oraz zadbać o higienę kaniuli nosowej, o ile została uprzednio przeszkolona.

-W przypadku awarii sprzętu, duszności, spadku saturacji lub innych niepokojących objawów, powinna natychmiast skontaktować się z rodziną lub lekarzem, a nie podejmować prób naprawy czy regulacji urządzenia na własną rękę.

-Czyszczenie filtrów, masek i przewodów może być elementem codziennej opieki, ale wyłącznie wtedy, gdy opiekunka została wcześniej poinstruowana, jak to robić – najlepiej przez rodzinę lub personel pielęgniarski.

Podobnie jak w przypadku innych urządzeń medycznych, granica odpowiedzialności opiekunki polega na tym, by nie podejmowała decyzji o charakterze leczniczym, lecz ograniczała się do wykonywania prostych, bezpiecznych czynności pomocniczych, zgodnych z planem opieki.

Czy opiekunka może obsługiwać pompę infuzyjną?

Pompa infuzyjna to urządzenie medyczne służące do precyzyjnego podawania leków, płynów lub składników odżywczych do organizmu pacjenta – najczęściej dożylnie, ale czasem także podskórnie, dotętniczo lub przez cewnik do kanału rdzeniowego.

Wymaga precyzyjnych ustawień, monitorowania stanu pacjenta i natychmiastowej reakcji w razie komplikacji. Nawet najmniejszy błąd może doprowadzić do:

-przedawkowania leku,

-nieprawidłowego dawkowania,

-zakażenia (jeśli używana jest linia centralna lub cewnik),

-poważnych powikłań u pacjenta.

Dlatego obsługa pomp infuzyjnych zarezerwowana jest wyłącznie dla personelu medycznego – najczęściej pielęgniarek lub lekarzy. Nawet jeśli opiekunka była świadkiem działania takiego sprzętu, nie powinna samodzielnie go uruchamiać, zmieniać ustawień, ani reagować na alarmy.

Czy opiekunka może zakładać pończochy uciskowe?

Jednym z najbardziej dyskusyjnych tematów w pracy opiekunki jest zakładanie pończoch uciskowych (kompresyjnych). Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że to zwykła pomoc w ubieraniu. W rzeczywistości pończochy medyczne klasy II i wyżej są traktowane jak wyrób medyczny, a ich prawidłowe założenie ma działanie terapeutyczne – np. zapobiega zakrzepicy, obrzękom czy powikłaniom żylnym.

Dlatego:

Jeśli pończochy są stosowane profilaktycznie (klasa I), i nie ma przeciwwskazań – opiekunka może pomóc w ich zakładaniu, traktując to jako element ubierania.

Jeśli jednak są to pończochy medyczne zlecone przez lekarza (klasa II, III), i ich noszenie wiąże się z ryzykiem zdrowotnym – powinna to robić osoba przeszkolona (np. pielęgniarka), szczególnie jeśli senior ma problemy z krążeniem, żylaki, rany czy cukrzycę.

Co istotne: Nieprawidłowe założenie może przynieść więcej szkody niż pożytku – np. pogorszyć ukrwienie kończyn. Z tego powodu wiele agencji i rodzin wymaga pisemnej zgody lub przeszkolenia opiekunki w tym zakresie.

Czy opiekunka może mierzyć poziom cukru i podawać insulinę?

Pomiar poziomu glukozy we krwi oraz podawanie insuliny to jedne z najbardziej kontrowersyjnych tematów wśród opiekunek – zwłaszcza w opiece nad osobami z cukrzycą typu 1 lub zaawansowaną cukrzycą typu 2. W teorii to proste, rutynowe czynności. W praktyce – mogą prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, jeśli zostaną wykonane nieprawidłowo.

Zgodnie z przepisami i zasadami dobrej praktyki:

-Opiekunka nie powinna samodzielnie podejmować decyzji o pomiarze glukozy ani o podaniu insuliny.

-Nawet jeśli posiada glukometr lub pen insulinowy, ich użycie powinno opierać się na pisemnych wytycznych lekarza lub rodziny.

-Opiekunka może przypomnieć seniorowi o samodzielnym wykonaniu pomiaru lub podaniu leku, ale nie powinna ingerować w dawki ani sposób podania.

Wyjątek stanowi sytuacja, w której:

-opiekunka przeszła specjalne przeszkolenie (np. z zakresu opieki diabetologicznej),

-istnieją pisemne zalecenia lekarskie i zgoda rodziny,

-zakres obowiązków został jasno określony w umowie.

Uwaga: Błąd w dawkowaniu insuliny może skutkować hipoglikemią (zagrażającą życiu) lub hiperglikemią prowadzącą do śpiączki cukrzycowej. Z tego powodu każda decyzja związana z insulino- i glukoterapią powinna być podejmowana wyłącznie przez osoby uprawnione.

Czy opiekunka może samodzielnie zmieniać opatrunki?

W wielu domach opiekunki wykonują drobne czynności pielęgnacyjne, w tym zmianę opatrunków. Choć często jest to „codzienność”, warto wiedzieć, że w Niemczech wszelkie zabiegi na otwartych ranach są formalnie uznawane za czynności medyczne i podlegają przepisom dotyczącym zawodów medycznych (tzw. Heilberufe).

Co to oznacza w praktyce?

-Opiekunka nie powinna samodzielnie zmieniać opatrunków na ranach otwartych, zakażonych, sączących się, a tym bardziej na odleżynach – to zadanie dla pielęgniarki (Pflegefachkraft).

-Nawet jeśli ma doświadczenie lub wiedzę, bez niemieckiego uznania kwalifikacji medycznych nie ma prawa wykonywać takich czynności.

-Wyjątkiem mogą być sytuacje, gdy opiekunka została przeszkolona przez personel medyczny i działa na pisemne zlecenie lekarza lub rodziny, ale nawet wtedy zakres działań musi być ściśle określony.

Dopuszczalne czynności:

-Pomoc w utrzymaniu czystości skóry wokół zagojonych miejsc (np. przemycie wodą lub środkiem wskazanym przez pielęgniarkę),

-Wymiana suchego opatrunku na zagojonej ranie (np. niewielkiej otarcie) – jeśli rodzina wyraźnie to zleciła,

-Zgłaszanie niepokojących objawów – sączenia się rany, zaczerwienienia, gorączki, bólu.

Dlaczego to ważne?

W Niemczech przekroczenie kompetencji może skutkować konsekwencjami prawnymi, a także utratą zaufania ze strony rodziny lub agencji. Nawet jeśli opiekunka działała „z dobrego serca”, w razie powikłań może ponieść odpowiedzialność cywilną, a w skrajnych przypadkach – nawet karną.

Czy opiekunka z wykształceniem medycznym ma większe uprawnienia?

Często spotykaną sytuacją jest zatrudnienie opiekunki z tytułem pielęgniarki – np. z Polski do pracy w Niemczech. Warto jednak wiedzieć:

Wykształcenie zdobyte w Polsce nie zawsze jest uznawane automatycznie za granicą. Nawet jeśli opiekunka posiada umiejętności, nie ma prawa ich wykonywać, jeśli nie są one objęte kontraktem lub prawnym uznaniem kwalifikacji. Za przekroczenie uprawnień może grozić odpowiedzialność karna, cywilna lub finansowa. Dlatego – dla bezpieczeństwa – lepiej przekazać potrzebę interwencji rodzinie, lekarzowi domowemu lub pogotowiu.

Jakich innych działań powinna unikać opiekunka w Niemczech?

Nie chodzi tylko o procedury medyczne. Są też obszary etyczne i prawne, w których opiekunka nie powinna działać:

Nadmierna bliskość fizyczna lub psychiczna – relacja opiekunka–podopieczny powinna opierać się na profesjonalizmie, nie zaś na emocjonalnym uzależnieniu.

Zarządzanie finansami seniora – wypłacanie pieniędzy z konta, płacenie rachunków czy robienie przelewów powinno być możliwe tylko na podstawie upoważnienia.

Samodzielne podejmowanie decyzji medycznych – np. odstawienie leków, odmowa hospitalizacji.

Przemieszczanie seniora na siłę lub bez asekuracji – grozi to urazem zarówno dla seniora, jak i opiekunki.

Udzielanie „porad medycznych” – nawet jeśli opiekunka ma wiedzę, nie powinna diagnozować ani sugerować leczenia.

Co warto zapamiętać?

1.Opiekunka w Niemczech nie może wykonywać czynności medycznych, jeśli nie ma odpowiednich uprawnień.
2.Każda interwencja zdrowotna (zastrzyki, insulina, rany, sondy) wymaga zgody lekarza lub przeszkolenia.
3.Nawet „niewinne” działania, jak zakładanie pończoch czy pomiar cukru, mogą być ryzykowne, jeśli wykonane bez jasnych zasad.
4.Jeśli masz wątpliwości – konsultuj się z rodziną lub agencją, nie podejmuj decyzji sama.

Nie chodzi o ograniczanie opiekunki – chodzi o bezpieczeństwo. Znajomość swoich obowiązków i świadomość, czego nie wolno robić, to wyraz odpowiedzialności i dojrzałości zawodowej. Profesjonalna opiekunka wie, gdzie kończą się jej kompetencje – i właśnie dzięki temu budzi zaufanie.